مجمع عمومی سازمان ملل متحد در دهم دسامبر 1948 این روز را با هدف جلب دقت به حق آزادی و برابر تمامی انسانها، به عنوان روز جهانی حقوق بشر اعلام کرده است. گرامیداشت این روز در سطح جهانی، در سایه افزایش آگاهی در خصوص حقوق بشر میسر می شود. وقوع جنگ ها، تبعید ها، قتل عام ها و نسل کشی علیه میلیون ها انسان به دنبال کشیده شدن جهان به لبه پرتگاه در نتیجه حرص و طمع دیکتاتورها سبب شد تا حقوق بشر در جوامع تعریف شده و تحت ضمانت قرار بگیرد.
هفتاد سال پس از اعلامیه حقوق بشر؛ آیا مفهوم حقوق بشر جهانی شده؟
۱۰ دسامبر ۱۹۴۸ اعلامیه جهانی حقوق بشر تصویب شد. هیچ کشوری در دنیا نیست که این اعلامیه را نپذیرفته باشد اما آیا این به معنای پذیرش و اجرای اصول مندرج در این اعلامیه است؟
۱۰ دسامبر هر سال بعنوان روز جهانی حقوق بشر گرامی داشته میشود . اعلامیه جهانی حقوق بشر در چنین روزی در سال ۱۹۴۸ سه سال پس از پایان دومین جنگ جهانی تصویب و مفهوم "حقوق بشر" به طور رسمی وارد ادبیات سیاسی جهان شد.
این ورود رسمی اما بدان معنا نبود که شخصیت‌ها و قدرت‌های سیاسی نیز بلافاصله این مفهوم را بپذیرند و به بند بند مفاد آن عمل کنند. حتی امروز با گذشت 70 سال از تصویب اعلامیه جهانی حقوق بشر، هنوز هستند حکومت‌ها و قدرت‌هایی که حتی اصول اولیه این سند بین‌المللی را زیر پا می‌گذارند.
با این همه می‌توان گفت مسیری که در طول این 70 سال طی شده مسیری رو به جلو بوده است چرا که امروز حتی همان حکومت‌هایی که اصول اولیه اعلامیه جهانی حقوق بشر را نقض می‌کنند، این کار را با بهانه‌هایی چون عدم تطبیق با قوانین داخلی یا ناهماهنگی با سنت و عرف آن کشور توجیه می‌کنند.
در حقیقت شاید بتوان گفت کشوری در دنیا نیست که با افتخار اعلام کند که حقوق بشر را نقض میکند یا اصولا آن را قبول ندارد بلکه از سوی ناقضان حقوق بشر این استدلال شنیده میشود که آنها با این تفسیر از حقوق بشر مشکل دارند یا برخی موارد را باید با قوانین خود تطبیق دهند .
جمهوری اسلامی ایران یکی از کشورهای ناقض حقوق بشر است و این مسئله بارها در اعلامیه‌ها و بیانیه‌های سازمان‌های بین‌المللی علنی شده است. تعداد بالای اعدام‌ها، اجرای مجازات‌هایی خلاف شأن و منزلت انسانی مثل شلاق و قطع دست و پا، نقض سیستماتیک حقوق زنان و پیروان دینی و قومی و جنسیتی تنها نمونه‌هایی از نقض اصولی است که 70 سال است دنیا بر سر آن توافق کرده است .
همین جمهوری اسلامی اما حداقل یک نهاد با نام "حقوق بشر" در سیستم حکومتی خود تعریف کرده است: ستاد حقوق بشر قوه قضائیه. گذشته از آن موارد نقض حقوق بشر از سوی مقامات جمهوری اسلامی نه به عنوان نقض حقوق بشر بلکه با عنوان قوانین داخلی ایران و یا شرع و عرف تعریف میشود. حد اقل از تریبون‌های رسمی و حکومتی مخالفت آشکاری با مفهوم حقوق بشر دیده نمیشود و تنها پسوند "اسلامی" به آن اضافه میشود.
این بدان معناست که مفهوم حقوق بشر از سوی دولتمردان جمهوری اسلامی نیز به عنوان مفهومی جهان‌شمول پذیرفته شده اما بر سر تفسیر آن اختلاف نظر وجود دارد.
"حق تحفظ" یک تقلب قانونی است
دکتر عبدالکریم لاهیجی رئیس فدراسیون بین‌المللی جوامع حقوق بشر اما این را نوعی "تقلب" دانسته و میگوید: «در حقوق یک مفهومی است به نام تقلب نسبت به قانون یعنی به جای اینکه یک قانونی را رد بکنند آن را پذیرفته و تصویب می‌کنند و بعد راه‌های تقلب نسبت به آن را یا در یک قانون دیگر و یا در عمل فراهم می‌کنند.»
این حقوقدان در گفت‌وگو با دویچه‌وله "حق تحفظ" را نوعی از همین "تقلب نسبت به قانون" می‌داند. "حق تحفظ" حقی است که برخی کشورها و از جمله ایران و کشورهای اسلامی برای خود قائلند و بر اساس آن معاهدات بین‌المللی را تا جایی که مغایر با قوانین داخلی و نیز عرف آنها نباشد رعایت می‌کنند. این در حالی است که بر اساس قوانین بین‌المللی این گونه معاهدات باید بر تمامی قوانین داخلی ارجح باشد و اگر هم در مواردی با قوانین داخلی یک کشور متناقض بود، این معاهدات بین‌المللی است که باید اجرا و رعایت شود.
به همین دلیل است که لاهیجی این اقدام را نوعی تقلب می‌داند. اما با این همه آیا پذیرفتن این مفاهیم و رودر رو نشدن مستقیم با آنها یک قدم به جلو نیست؟
«در حوزه سیاست بین‌المللی بله، چون روابط بین‌الملل بهتر است بر تفاهم استوار باشد تا درگیری و رودرویی و جنگ ولی از طرفی روابط بین‌الملل باید از یک شفافیت و نیز نتایج عملی مثبت هم برخوردار باشد والا اگر قرار باشد هر دولت یا حکومتی تجاوز نسبت به حقوق شهروندان خودش را با اینگونه راه‌های فرار مشروعیت ببخشد در نتیجه این عملکردها هیچ تفاوتی به وجود نخواهد آمد.»
حقوق برابر برای همه انسانها (ماده ۱)
اعلامیه جهانی حقوق بشر در روز دهم دسامبر سال ۱۹۴۸ به تصویب مجمع عمومی سازمان ملل رسید؛ اعلامیه‌ای که هدف آن حفظ حقوق انسان درعرصه‌های مختلف از بدو تولدش بود. طبق ماده‌ی ۱ این اعلامیه «تمام افراد بشر آزاد به دنیا می‌آیند و از لحاظ حیثیت و کرامت و حقوق با هم برابرند.» اعلامیه جهانی حقوق بشر برخلاف قطعنامه‌های شورای امنیت از ارزش اجرایی برخوردار نیست.
70سال از تصویب اعلامیه جهانی حقوق بشر می‌گذرد و ایران پس از چین بالاترین تعداد اعدام را دارد.
عفو بین‌الملل: تشدید عوامگرایی باعث نقض حقوق بشر میشود
گروه ها و سیاستمداران ناسیونالیست عوامگرا در سرتاسر جهان سعی می کنند تا ترس و تنفر را در جامعه تشدید نمایند. سازمان عفو بین الملل در گزارش سالیانه خود بیشتر به افزایش فعالیت های اجتماعات مدنی تاکید کرده است.
در ادامه خشونت های شدید علیه اقلیت مسلمان روهینگیا در میانمار، حدود ۷۰۰ هزار تن از این اقلیت به بنگلادش فرار کردند. در اروپا و ایالات متحده امریکا بیگانه ستیزی و منزوی سازی روز به روز جهت سیاست های سیاستمداران و سخنرانی های آنان را تشکیل می دهد.
در ترکیه خبرنگاران و جناح مخالف در صورت انتقاد از حکومت، بهای سنگینی می پردازند به شمول از دست دادن زندگی و آزادی. روز تا روز کشورهای بیشتری فشار بر مدافعان حقوق بشر و اپوزیسیون را تشدید بخشیده و آنان را مورد تعقیب قرار داده و یا هم به قتل می رسانند.
گزارش سالیانه سازمان عفو بین الملل از وخامت شدید این وضعیت سخن می گوید. در برابر همچنان در این گزارش که در واشنگتن منتشر گردید، بر فعالیت های روز افزون سازمان های مدنی و مدافعان حقوق بشر تأکید شده است.
تجرید و عوامگرایی
در این عرصه وضعیت در سرتاسر جهان مشابه می باشد. ایجاد رعب و تجرید اقلیت ها و نیز منزوی سازی پناهجویان از جمله پدیده های جهانی را تشکیل می دهد. همچنان در بخش تقسیم مهاجران وضعیت تفاوت چندانی ندارد.
داوید گریفیتس عضو سازمان عفو بین الملل عنوان میکند که میان نقض حقوق بشر و نابرابری های اجتماعی ارتباطات خیلی پیچیده یی وجود دارد. "یکی از موارد این ارتباط را در ایران می بینیم که اکثر سیاستمداران در سطوح رهبری از نگرانی ها و ترس شهروندان از سقوط جایگاه اجتماعی شان سوء استفاده کرده و به نفرت اندازی و ایجاد ترس می پردازند."
اعتراضات هزاران تن در بوداپست پایتخت مجارستان
سلیل شیتی، دبیرکل سازمان عفو بین الملل نیز در مقدمه این گزارش نوشته است که در اکثر اوقات حکومت های کشورهای غربی نیز در سطح سیاست های جهانی طور مثال در قبال کشته شدن افراد غیرنظامی در عراق، یمن و سوریه بی تفاوت مانده و واکنشی نشان نمی دهند. به گفته او، در میان سیاستمداران مقتدر شمار اندکی اند که بر نقض حقوق بشر انگشت گذاشته و آن را محکوم کرده اند.
افزایش راستگرایی
در گزارش سالیانه سازمان عفو بین الملل در مورد وضعیت حقوق بشر در سرتاسر جهان پرداخته شده است و در این ارتباط وضعیت ۱۵۹ کشور جهان مورد بررسی قرار گرفته است. در اکثر این کشورها وضعیت حقوق بشر، بد، نامناسب و بسیار وخیم خوانده شده است.
چنین تصویری با تجارب کمیسر ارشد سازمان ملل متحد مطابقت دارد، چنانچه روپرت کالویل، سخنگوی کمیساریای عالی سازمان ملل در امور حقوق بشر در ژنو گفت: "در بسیاری از کشورهای جهان وضعیت به گونه وخیمی تشدید یافته است."
کالویل در ادامه میگوید : "ما می بینیم که حرکت های راست افراطی تشجیع شده اند. هرچند این حرکت ها در جامعه کاملاَ پذیرفته شده نیستند، اما دیدگاه های راستگرایانه، نژادگرایانه و بیگانه ستیزی در متن سیاست ها راه یافته اند."
به گفته او نفوذ راست گرایان خیلی قابل نگرانی می باشد، به ویژه اینکه بیشتر تأکید می شود که حقوق بشر اهمیت چندانی ندارد و آنچه مهم است، مسایل اقتصادی می باشد.
کالویل میگوید : "ما تنزل ارزش ها را می بینم". او با اشاره به اعلامیه عمومی حقوق بشر که در واکنش به بی رحمی ها جنگ جهانی دوم تدوین شده بود، گفت: "امروز چنین حس می شود که گویا همه شقاوت های دوره جنگ را فراموش کرده اند. این مسئاله خیلی هراس انگیز است. ما نزدیک هستیم که بخشی از تجارب نه چندان دور خود را دوباره تکرار کنیم."
حمایت بیشتر از جامعه مدنی
در کنار سازمان عفو بین الملل همچنان کمیساریای عالی سازمان ملل در امور حقوق بشر نیز بیشتر از همه به نیروی جامعه مدنی امیدوار می باشد. به گزارش کمیساریای عالی سازمان ملل «با وصف آنکه اجتماعات مدنی در شمار زیادی از کشورها به شدت تحت فشار می باشد، اما در سطح بین المللی سازمان های مدنی به تناسب ده سال قبل نیرومندتر شده اند."
راه اندازی کمپینهایی برای عدالت و جلوگیری از جنایات بشری
مبارزه در برابر بی عدالتی های اجتماعی، سرکوب و نقض حقوق بشر و منزوی سازی اقلیت ها در سطح جهان بیشتر شکل می گیرد. چنانچه در ایالات متحده امریکا نهضت "من هم!" در برابر تبعیض علیه زنان آغاز گردیده و شکل گرفت. در امریکای لاتین نیز ابتکار عمل "نی اونا مینوس" شکل گرفت و هزاران تن در مخالفت علیه خشونت در برابر زنان به راهپیمایی پرداختند.
معترضی در ایران
شهروندان ونزویلا و ایران نیز در برابر تشدید فساد و افزایش بهای موارد اولیه زندگی به جاده ها برآمده و اعتراض نمودند.
پرداخت بهای سنگین توسط مدافعان حقوق بشر
با وجود همه، مدافعان و فعالان حقوق بشر بهای سنگینی را برای رسیدن به اهداف خویش می پردازند. درترکیه تانر جیلیک رئیس بخش ترکی سازمان عفو بین الملل از تابستان سال گذشته تا حال در زندان می باشد. همچنان، با آنکه ایدیل ایثار مدیر بخش ترکی این سازمان با نه تن دیگر از زندان آزاد گردیدند، اما دوسیه های آنان هنوز بسته نشده است.
مدافعان حقوق بشر در سرتاسر جهان به طور خشونت آمیزی مورد تعیقب قرار می گیرند. در چین لیو شیاوبو مدافع حقوق بشر و دارنده جایزه نوبل، پس از آنکه از معالجه طبی او خودداری گردید، درگذشت. در روسیه و مجارستان نیز سازمان های مدنی ای که از خارج کمک می شوند، تحت تعقیب حکومت قرار دارند.
روپرت کالویل، سخنگوی کمیساریای عالی سازمان ملل
به گزارش عفو بین الملل مدافعان حقوق بشر در حال حاضر به تناسب ده سال قبل با تهدیدهای بیشتری مواجه می باشد. تنها در سال گذشته ۳۱۲ فعال حقوق بشر به قتل رسیده اند.
داوید گریفیتس، عضو سازمان عفو بین الملل در ادامه توضیح داد: "نه تنها قتل و کشتار، بلکه همچنان ارعاب کردن، تهمت بستن و شکنجه از معضلات دیگری اند که زندگی فعالان حقوق بشر را تهدید می کند."
وضعیت جهان تیره تر گردیده است
سازمان حقوق بشری عفو بین الملل در گزارش تازه اش وضعیت تیره حقوق بشر را در سرتاسر جهان به تصویر کشیده است. در این گزارش گفته می شود که جهان « تیره‌تر و ناامن‌تر» گردیده است. آلمان نیز از این وضعیت در امان نمانده است.
در گزارش از سازمان عفو بین الملل آمده است که احتمالاَ «تعرض بدخیم» بر حقوق بشر از آنجا ناشی میشود که قدرتمندان و سیاستمداران برای توجیه اقدام‌های سرکوبگرانه شان، «دیگران» را مقصر مشکلات اجتماعی واقعی یا فرضی می‌خوانند. علاوه بر آن، افزوده شده است که «آنها (قدرتمندان) با اظهارات تند نفرت انگیز و نفاق افکن، به تیره ترین غرایز طعبیت انسانی خدمت می کنند». بنابراین راه را برای تبعیض و جرایم نفرت پراگنانه هموار می سازند.
«در زمانه ای که رئیسان مهم ترین حکومت های جهان باید در فکر آن باشند که جرایم جنگی بررسی ناشده نمانند، ما دقیقاَ برعکس آن را می بینیم، مثلاَ در نهادهایی مانند شورای امنیت.» برخی اعضای این شورا از حق وتوی شان برای جلوگیری از بررسی جرایم جنگی استفاده می‌کنند.
گزارش عفو بین الملل همچنان از بارک اوباما سلف ترامپ انتقاد می کند. گفته شده است که او از خود «میراثی به جا مانده است که شامل بسیاری نقایص شدید می باشد». به طور مثال حمله با هواپیماهای بی سرنشین علیه مظنونین به ترور در کشورهایی مانند افغانستان، پاکستان و یمن می باشد که موجب کشتار ملکی های زیادی گردیده است. همچنان به «ماشین ترصد» جهانی استخبارات ایالات متحده امریکا اشارت شده است.
اعتبار فرانسه در لبه پرتگاه قرار گرفته است
طبق این گزارش، واکنش کشورهای اروپایی در قبال حملات تروریستی نیز راه درستی نپیموده است. مارکوس بیکو، رئیس شعبه آلمان عفو بین الملل گفت: «قوانین ضد ترور در بسیاری کشورهای اتحادیه اروپا حق آزادی را بدون کدام کنترول ضروری این اقدامات توسط دولت قانونمدار محدود می گرداند.»
در این ارتباط به ویژه به فرانسه اشارت شده است. شیتی، دبیرکل عفو بین الملل از شهرت و جایگاه فرانسه تذکار به عمل آورده است که همچون «گهواره حقوق بشر» می باشد و اکنون در آستانه «فرسایش خزنده حقوق بشر» قرار گرفته است. به قسم استثناء، عفو بین الملل که عادتاً گزارشش را در لندن انتشار می داد، امسال در پاریس منتشر ساخته است.
عفو بین الملل همچنان از تداوم سیاست کنونی پناهجویان اتحادیه اروپا انتقاد کرده است. اتحادیه اروپا از طریق همکاری های مطروحه با لیبیا برای متوقف گردانیدن موج مهاجرت از راه مدیترانه، در تخطی بسیار شدید حقوق بشر در این کشور شمال افریقا دخیل می گردد. «در اینجا پناهجویان و مهاجران در مراکز توقیف آورده می شوند که غالباً با کسی تماس نداشته باشند و در یک شرایط غیر انسانی نگهداری می شوند.»
آلمان از اقامتگاه های پناهجویان به طور رضایت بخشی حفاظت نمی کند
آلمان به دلیل تدابیر ناکافی اش علیه حملات بر اقامتگاه های پناهجویان مورد انتقاد قرار گرفته است. در نه ماه اول سال ۲۰۱۶ دوایر آلمانی ۸۱۳ مورد جرمی را علیه اقامتگاه های پناهجویان و ۱۸۰۳ مورد را علیه پناهجویان ثبت کرده است که در اثر آن ۲۵۴ تن زخمی گردیده اند. این سازمان همچنان از ارزیابی سریع درخواست پناهندگی انتقاد نموده است. در عین زمان عفو بین الملل از تلاش های فوق العاده آلمان برای حمایت از کسانی که به حمایت ضرورت دارند ستایش نموده است.
در کل این گزارش عفو بین الملل ۴۰۰ صفحه را در بر می گیرد. در ۲۳ کشور این سازمان جنایات جنگی را تثبیت نموده است. ۳۶ کشور با واپس فرستادن پناهجویان حقوق بین الدول را پامال نموده اند. در ۲۲ کشور کشتار فعالان حقوق بشر ثبت شده است.
با اینهم عفو بین الملل خواهان تعهد شجاعانه به حقوق بشر است. شیلی دبیرکل عفو بین المللی تاکید می نماید که «درست در چنین زمانی به صداهای شجاعانه آن زنان و مردان قهرمانی نیاز است که علیه بی عدالتی و ستم به پا برخیزند.»
هفتاد سال از حقوق بشر
با وصف این وضعیت، به گزارش عفو بین الملل در سال های اخیر روزبه روز تعداد افرادی که برای دفاع از حقوق خویش اعتراض کرده و تظاهرات می نمایند، بیشتر می شود. نیروهای مقاوم در برابر نقض حقوق بشر و منزوی سازی اقلیت ها روزبه روز بیشتر شکل می گیرند. برای دفاع از حقوق بشر شماری کار و اشتغال خود را با مخاطره روبرو می کنند، و شمار دیگر برای تجلی بیشتر اعلامیه حقوق بشر که هفتاد سال قبل تصویب شد، سلامتی و حتی زندگی خود را به خطر می اندازند.
جشن هفتاد سالگی اعلامیه حقوق بشر سازمان ملل زمینه ای است تا در زمان به شدت وخیم کنونی ، بار دیگر بر ارزش ها تأکید گردد. به ویژه در مورد اینکه هر یک از اعضای جامعه بشری دارای کرامت و حق برابر می باشد."
به امید تحقق آزادی و حقوق برابر برای همه در همه جا
